FATURA - SEVK İRSALİYESİ - İRSALİYELİ FATURA HAKKINDAKİ YASAL DÜZENLEMELER VE UYGULAMA ESASLARI-1

• 16.07.2021 09:59:39
• Yazar: : Ali ALTUN
• Yorum
• Puanı:0
• Muhasebe

FATURA NEDİR? 

FATURA - SEVK İRSALİYESİ - İRSALİYELİ FATURA HAKKINDAKİ YASAL DÜZENLEMELER VE UYGULAMA ESASLARI

BELGELER

I. GİRİŞ

Tevsik Edici Belge Sunma Zorunluluğu

(İşlemi izah ve ispat eden, formatı belli, onaylı veya onaysız belge)

   Vergilendirmede vergiyi doğuran olay ve bu olaya ilişkin muamelelerin gerçek mahiyeti esastır.  Vergiyi doğuran olay ve bu olaya ilişkin muamelelerin gerçek mahiyeti yemin hariç her türlü delille ispatlanabilir. Vergiyi doğuran olayla ilgisi tabii ve açık bulunmayan şahit ifadesi ispatlama vasıtası olarak kullanılamaz.

   İktisadi, ticari ve teknik icaplara uymayan veya olayın özelliğine göre normal ve mutad olmayan bir durumun iddia olunması halinde ispat külfeti bunu iddia eden tarafa aittir. (VUK-3)

   Türk Vergi Sistemi’nde işlemin gerçek durumunun ispatında serbest delil sistemi benimsenmiştir.  Vergilendirmede vergiye esas alınacak matrahlarının doğruluğunu her türlü belge ve olayla ilişkisi olan şahit ifadesi ispat edebilirler. 

   Vesikalar, mükellef açısından beyanın doğruluğunu gösteren bir ispat aracı olduğu gibi, vergi idaresi açısından da vergi denetimlerinde aranan belge olmaktadır. 

Belgelerin Gerçek Mahiyetini Gösterme Zorunluluğu

   Defter tutmak zorunda olan mükellefler defter kayıtlarına esas belgelerinin, defter tutmak zorunda olmayan mükelleflerin ise vergi matrahının belirlenmesine esas belgelerinin işlemin gerçek mahiyetini göstermesi halinde muteberdir.

   Aksi halde işlemin gerçek mahiyetini göstermeyen belge; muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge olarak nitelendirilir. Ortada herhangi bir işlem olmadığı halde sanki varmış gibi gösteren belge ise sahte belgedir.

Hem Şekli hem de İçerdiği Bilgi Olarak Gerçeği Yansıtmasının Önemi

   Vergi Usul Hukuku’nda yükümlülerin vergiyi doğuran olaylara ilişkin Vergi Usul Kanunu’nda belirtilen türde ve biçimde belge düzenlemeleri genel kuraldır. Bu belgelerin biçimsel açıdan kanuna uygun olmasının yanında içeriğinin de gerçeği yansıtması zorunludur. Yükümlüler öncelikle üçüncü kişilerle olan işlemlerini belgelendirmek durumundadırlar. 

   6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda da yer alan bu ilke; (TTK-64/2)  Vergi Usul Kanunu’nun 227’nci maddesinde de yer almaktadır. 

   Bu kuralın istisnası Vergi Usul Kanunu’nun 228’inci maddesine göre örf ve teamüle göre bir belgeye dayandırılması alışılmış olmayan bazı giderler, belge sağlanması imkânsız olan giderler için belge aranmayacaktır. Ancak bu giderlerin gerçek miktarlar üzerinden kayda geçirilmesi ve miktarlarının işin genişliğine ve niteliğine uygun bulunması şarttır. 

   Vergi Usul Kanunu’nda; belli şekil ve şartlara bağlanmış olarak düzenlenmesi gereken belgeler (vesikalar) arasında yer alan, fatura, sevk irsaliyesi ve irsaliyeli fatura bazı belge çeşitleridir.

   V.U.K.’da belli şekil ve şartlara bağlanmış olan bu belgelerin bir kısmının basım, dağıtım ve kullanımı da bazı esaslara bağlanmıştır. Başlıca onay mekanizması; Noterlerce tasdik ettirilmesi veya anlaşmalı matbaalara bastırılması ve e-belge türü.

Götürü Gider Halinde Belge Aranıp Aranmayacağı Hali

   Diğer taraftan vergi hukukunda götürü giderler için belge aranmaz. Götürü olarak tespit edilen giderler elde edilen gelirin belirli bir oranı olarak belirlenmektedir. 

 II. VERGİ USUL KANUNUNDA DÜZENLENMİŞ BELGELER

   Vergi Usul Kanunu’nda belge düzeni detaylı bir şekilde düzenlenmekle birlikte kanun koyucu bununla yetinmemiş ve Maliye Bakanlığı’na bu konuda çok önemli yetkiler vermiştir.

 (VUK-227, 241, mük. 242, mük. 257) Maliye Bakanlığı Vergi Usul Kanununda kendisine verilen yetkileri kullanarak kanunda sayılmayan birçok belge oluşturmuş ve bu belgelerin kullanılması zorunluluğu getirmiştir.
 

A. FATURA

Faturanın Tanımı:

   Fatura, satılan emtia veya yapılan iş karşılığında müşterinin borçlandığı meblağı göstermek üzere emtiayı satan veya işi yapan tüccar tarafından müşteriye verilen ticari vesikadır.

   (VUK-229)  Ticari işletmesi bağlamında bir mal satmış, üretmiş, bir iş görmüş veya bir menfaat sağlamış olan tacirden, diğer taraf, kendisine bir fatura verilmesini ve bedeli ödenmiş ise bunun da faturada gösterilmesini isteyebilir. (TTK-21)

   Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçiler:

1- Birinci ve ikinci sınıf tüccarlara;

2- Serbest meslek erbabına;

3- Kazançları basit usulde tespit olunan tüccarlara;

4- Defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçilere;

5- Vergiden muaf esnafa.

“Sattıkları emtia veya yaptıkları işler için fatura vermek ve bunlar da fatura istemek ve almak mecburiyetindedirler.”

   Yukarıdakiler dışında kalanların, birinci ve ikinci sınıf tüccarlar ile kazancı basit usulde tespit edilenlerden ve defter tutmak mecburiyetinde olan çiftçilerden satın aldıkları emtia veya onlara yaptırdıkları iş bedelinin her yıl belirlenen fatura düzenleme sınırından az olsa dahi istemeleri halinde emtiayı satanın veya işi yapanın fatura vermesi mecburidir.

Faturanın Şekli:

   V.U.K.’nun 230’uncu maddesine göre; Faturada en az aşağıdaki bilgiler bulunur.

• Faturanın düzenlenme tarihi, seri ve sıra numarası;

• Faturayı düzenleyenin adı, varsa ticaret unvanı, iş adresi, bağlı olduğu vergi dairesi ve hesap numarası;

• Müşterinin adı, ticaret ünvanı, adresi, varsa vergi dairesi ve hesap numarası;

• Malın veya işin nevi, miktarı fiyatı ve tutarı;

• Satılan malların teslim tarihi ve irsaliye numarası

    (Malın alıcıya teslim edilmek üzere satıcı tarafından taşındığı veya taşıttırıldığı hallerde satıcının, teslim edilen malın alıcı tarafından taşınması veya taşıttırılması halinde alıcının, taşınan veya taşıttırılan mallar için sevk irsaliyesi düzenlenmesi ve taşıtta bulundurulması şarttır.)

Fatura Nizamı:

İrsaliye Bağlanma Zorunluluğu;

   Malın, bir mükellefin birden çok işyerleri ile şubeleri arasında taşındığı veya satılmak üzere bir komisyoncu veya diğer bir aracıya gönderildiği hallerde de, malın gönderen tarafından sevk irsaliyesine bağlanması gereklidir. 

   Bu bentte yazılı irsaliyeler hakkında fiyat ve bedel ile ilgili bilgiler hariç olmak üzere, bu madde hükmü ile 231 inci madde hükmü uygulanır. İrsaliyelerde malın nereye ve kime gönderildiği ayrıca belirtilir. 

Nihai Tüketici Malı Kendi Taşırsa İrsaliye Zorunlu Değildir;

   Nihai tüketicilerin tüketim amacıyla perakende olarak satın aldıkları malları kendilerinin taşıması veya taşıttırılması halinde bu mallara ait fatura veya perakende satış fişinin bulunması şartıyla sevk irsaliyesi aranmaz. (Bu hüküm tacire satılan mallar için kullanılmaz)

V.U.K.’nun 231’inci maddesine göre; Fatura Düzenlenirken Aşağıdaki Kurallara (nizama) Uyulması Gerekir. 

1- Faturalar sıra numaralı olarak teselsül ettirilir. Aynı müessesenin muhtelif şube ve kısımlarında her biri ayrı numara ile başlamak üzere, ayrı ayrı fatura kullanıldığı takdirde, bu faturaların şube ve kısımlarına göre, şube veya kısım isimlerinin yazılması veya özel işaretlerle seri tefriki yapılması gerekir. (Bir işyerinin merkezine bağlı şube işyerlerinde kullanılacak faturalarda,  A, B, C, serisi veya X…., Y.…, Z…., şubesi gibi işaret ve ibareler kullanılabilir.)

2- Faturalar mürekkepli kalem ile, daktilo veyahut bilgisayarla düzenlenir. 

3- Faturalar en az bir asıl bir örnek (suret) olarak düzenlenir. Birden fazla örnek düzenlendiği takdirde her birine kaçıncı örnek (suret) olduğu belirtilir.

4- Faturaların baş tarafında iş sahibinin veya namına imzaya yetkili olanların imzası bulunur.

 Uygulamada, faturanın üst kısmına veya alt kısmına kaşe basılarak imza atılması farklı algılanmakta ve tartışılmaktadır. Fatura bedeli karşılığı yapılan ödeme için makbuz alınmadıkça fatura tutarı ödenmiş veya tahsil edilmiş sayılmaz. Diğer bir ifade ile, kaşenin faturanın alt kısmına basılarak imzalanması fatura bedelinin tahsil/tediye edildiği anlamına gelmez.Çünkü kapalı fatura diye bir kavram yoktur.     

5- Fatura, malın teslimi veya hizmetin yapıldığı tarihten itibaren azami 7 gün içinde düzenlenir. (1) Bu süre içinde düzenlenmemiş faturalar hiç düzenlenmemiş sayılır. (5035 sayılı kanunun 48. maddesi ile değişen ve 01.01.2004 tarihinden itibaren yürürlüğe giren) 

Bazen malın tesliminden önce de faturanın düzenlenebileceği V.U.K.’nun 173 Seri Nolu Genel Tebliği (2) ile belirlenmiştir.

Buna göre; faturayı düzenleyenler faturada malın daha sonra sevk edileceğini belirteceklerdir. Faturada bulunması gereken malın teslim tarihi ve irsaliye numarası ise malın tesliminden sonra alıcı ve satıcı kendilerinde kalan sevk irsaliyesinden faydalanarak faturaya şerh vererek, fatura ve sevk irsaliyesi arasındaki uyumu sağlayacaklardır.  

6- Fatura düzenlemek zorunda olanlar, müşterinin adı ve soyadı ile bağlı olduğu vergi dairesi ve hesap numarasının doğruluğundan sorumludur. Fatura düzenleyenin istemesi halinde müşteri kimliğini ve vergi dairesi hesap numarasını gösterir belgeyi ibraz etmek zorundadır. 

Ancak, nihai tüketiciye satılan mallar veya yapılan işler için düzenlenecek faturalarda, müşterinin belge ibrazı ve fatura düzenleyenin sorumluluğu söz konusu olmayacaktır. 

“Adına fatura düzenlenecek kişiler, gerçek usulde vergi mükellefi iseler (defter tutanlar) alacakları faturayı ticari defterlerine gider/maliyet olarak kaydedecekleri için yukarıda belirtilen bilgileri faturayı düzenleyecek kişiye ibraz etme mecburiyetindedirler, oysa nihai tüketicinin alacağı fatura gider/maliyet unsuru olarak kayda alınmayacağına göre yukarıda belirlenen bilgilerin alınması veya verilmesi sorumluluğu yoktur. Ancak, bundan bu kişilere fatura düzenlenmeyecek anlamı çıkarılmamalıdır.“     

Fatura Kullanma Mecburiyeti:  

   Birinci ve ikinci sınıf tüccarlar, kazancı basit usulde tespit edilenlerle defter tutmak zorunda olan çiftçiler:

1- Birinci ve ikinci sınıf tüccarlara,

2- Serbest meslek erbabına,

3- Kazançları basit usulde tespit edilen tüccarlara,

4- Defter tutmak zorunda olan çiftçilere,

5- Vergiden muaf esnafa.

Sattıkları emtia veya yaptıkları işler için fatura vermek, bunlar da fatura istemek ve almak zorundadırlar.

   Yukarıdakiler dışında kalanların, birinci ve ikinci sınıf tüccarlar ile kazancı basit usulde tespit edilenlerden ve defter tutmak zorunda olan çiftçilerden satın aldıkları emtia veya onlara yaptırdıkları iş, bedelinin, her yıl belirlenen fatura düzenleme sınırını geçmesi veya bu bedelden  az olsa bile, istemeleri halinde emtiayı satan veya işi yapanın fatura vermesi zorunludur. 

   Ancak, mükelleflerin ticari faaliyetlerine ilişkin olarak iş yerlerinde kullanılmak ve tüketilmek amacıyla satın aldıkları (Kırtasiye,büro ve temizlik malzemeleri gibi) ve bedeli fatura düzenleme mecburiyetini belirleyen kanuni haddi aşmayan diğer bir anlatımla, perakende satış fişi ( veya yazar kasa fişi) düzenleme sınırları içinde kalan mal ve hizmet bedelleri için düzenlenen perakende satış veya yazar kasa fişlerinin gider belgesi olarak kabul edilmesi V.U.K.’nun 204 Seri Nolu Genel Tebliği (3) ile belirlenmiştir.

   Diğer yandan 206 sayılı VUK Genel Tebliği’nde, (5) alınan perakende satış fişlerindeki KDV’nin, belgede ayrıca gösterilmesi koşulu ile indirim konusu yapılabileceği belirtilmiştir.

 İşletmenin tüketimi dışında satışa konu olacak mal ve hizmetlerin alımlarında ise bedeli ne olursa olsun fatura ile alınması, defterlere ve faturalara dayanılarak kayıt yaptırılması gerekmektedir. 

Fatura Yerine Geçen Vesikalar: 

   Fatura düzenlenmesinin zorunlu olmadığı bir kısım alım satım ve hizmet işlerinde mükellefler kayıtlarını fatura yerine geçen vesikalarla tevsik etmek zorundadırlar. V.U.K. ‘ndaki düzenlemelere göre, fatura yerine geçen vesikalar; 

• perakende satış vesikaları,

• gider pusulası 

• müstahsil makbuzu 

olarak sıralanmıştır.  

   Ayrıca, V.U.K.’nun 243 Seri Nolu Genel Tebliği (6) ile, aşağıdaki mükellefler fatura yerine aşağıdaki belgeleri düzenleyeceklerdir. Buna göre; 

✦ Bankalar yaptıkları hizmetler veya satışlar nedeniyle lehlerine tahakkuk edecek tutarları dekontlarla belgeleyecekler.

✦ Sigorta şirketleri ve acenteleri tarafından  düzenlenen poliçeler fatura yerine kullanılacaktır. 

✦ Sermaye piyasası aracı kurumlarının düzenledikleri işlem sonuç formları fatura yerine geçecektir.

✦ İkrazatçıların düzenledikleri ödünç sözleşmeleri fatura hükmündedir. 

   Öte yandan, V.U.K.’nun 226 Seri Nolu Genel Tebliği (7) ile, Yetkili Müessese’lerin (Döviz Büroları) döviz alım ve döviz satım işlemlerinde fatura yerine Döviz Alım Belgesi ve Döviz Satış Belgesi düzenleme zorunluluğu getirilmiştir.